مشخصات اصلی یک تئوری توطئه چیست؟

تئوری توطئه تلاشی است برای نسبت دادن علت واقعی یک رویداد یا یک موقعیت مهم به توطئه مخفیانه یک گروه قدرتمند. تئوری‌های توطئه معمولا در مورد رفتارهای دولت‌ها ارائه می‌شود، اما این اتهام می‌تواند هرگروهی را که به صورتی قدرتمند و شرورپنداشته شود، در برگیرد. به عنوان مثال، تئوری‌های توطئه مربوط به حملههای یازدهم سپتامبر، نه تنها دولت امریکا بلکه گروه‌های دیگری از جمله دولت عربستان سعودی، کمپانی‌های کختلف و یهودی‌ها را نیز در مظان اتهام قرار دادند. تئوری‌های توطئه در مورد تغییرات آب‌و‌هوایی، سازمان ملل، صنعت نفت و دانشمندان این حوزه را متهم اصلی تغییرات شدید آب‌و‌هوایی می‌دانند.

نظرعلم روانشناسی در مورد افراد خاصی که تئوری‌های توطئه را می‌پذیرند چیست؟

پژوهش‌های روانشاسی انجام شده تا به امروز نشان می‌دهند، زمانی که نیازهای مهم روانی برآورده نمی‌شوند افراد جذب تئوری‌های توطئه می‌شوند. اولین مورد از این نیازها، نیازهای شناختی هستند. مخصوصا برای افرادی که به دنبال دانستن و شفافیت در مورد رویدادهای مهم هستند. البته، ذکر این نکته بسیار مهم است که بر طبق پژوهشها در شرایط پر ابهام، احتمال بیشتری برای باور اینگونه تئوری‌ها توسط مردم وجود دارد. دسته دیگری از این نیازها، نیازهای وجودی هستند. به طور مشخص انسانها نیاز دارند تا بر محیط اطراف خود تسلط و احساس امنیت داشته باشند، و پژوهشها به صورتی جدی نشان می‌دهند که افراد ضعیف و کسانی که خودشان را تعیین‌کننده نمی‌دانند، به احتمال بیشتری تئوری‌های توطئه را باور می‌کنند. دسته آخر این نیازها نیازهای اجتماعی هستند. این دسته از نیازها به این مفهوم اشاره دارد که انسان‌ها نیاز دارند تا تصویر مثبتی از خود و گروهی که به آن تعلق دارند ارائه کنند. برخی شواهدی که از این موضوع حمایت می‌کنند این است که افرادی که نسبت به بقیه علاقه بیشتری دارند تا منحصربه‌فرد باشند، باورپذیری‌شان نسبت به تئوری توطئه بیشتر است.

تمامی این نیازها در شرایط بحرانی مانند پاندمی کووید ۱۹ تشدید می‌شوند. اینکه آیا باور‌کردن تئوری‌های توطئه نیازهای افراد را برآورده می‌کند یا خیر مبحث دیگری است، ولی بر طبق آنچه  پژوهش‌ها نشان می‌دهند، این کار یعنی باور کردن تئوری‌های توطئه  راهبرد انطباقی مناسبی نیست. به عنوان مثال تئوری‌های توطئه به جای اینکه باعث افزایش احساس قدرت‌مندی و کنترل در زندگی افراد شوند، بیشتر باعث می‌شود تا انسان‌ها احساس بی‌قدرتی و ضعف بیشتری داشته باشند.

تئوری‌های توطئه‌‌ای که با سلامت سروکار دارند می‌توانند اثرات منفی بسیار جدی برای جامعه داشته باشند. این مساله چه ارتباطی به کووید-19 دارد؟

تئوری‌های توطئه می‌توانند پیامدهای منفی برای جامعه داشته باشند، علی‌الخصوص در زمینه واکسیناسیون که پژوهش‌ها نشان می‌دهند، افرادی که تئوری‌های توطئه ضد واکسن را باور می‌کنند یا حتی اگر فقط در مورد آنها مطالعه کرده باشند نسبت به استفاده از واکسن شک بیشتری دارند. همچنین باورکردن تئوری‌های توطئه احتمال انجام رفتار‌های مخاطره‌آمیز برای سلامت مانند برقرای رابطه جنسی ناامن را افزایش می‌دهد.

پاندمی ویروس کووید ۱۹ جولانگاه مساعدی برای تئوری‌های توطئه ایجاد کرده است که به نظر من می‌تواند بسیار مضر باشد. اگر انسانها باور کنند که وجود ویروس یک توطئه است، آنگاه احتمال کمتری وجود دارد که رفتارهای پیش‌گیرانه مانند فاصله گذاری اجتماعی، شست و شوی دستها و کار از خانه را انتخاب کنند. باور‌کنندگان تئوری‌های توطئه که در بیشتر مواقع نسبت به علم و پزشکی بی‌اعتماد هستند، به احتمال بیشتری از درمان‌های جایگزین که بی‌فایده ودر برخی موارد کشنده هستند، استفاده می‌کنند.

اخیرا مواردی از خشونت نیز مرتبط با تئوری توطئه کووید  ۱۹ شناسایی شده‌است. به عنوان مثال یکی از این تئوری‌های توطئه ادعا می‌کند که ویروس کووید ۱۹ در یک آزمایشگاه چینی به عنوان یک صلاح بیولوژیکی برعلیه غرب ساخته شده‌است. پس از انتشار این تئوری حملاتی به افرادی با نژاد شرق آسیا گزارش داده شده‌است. تئوری توطئه دیگری که رد زمینه کووید-19 وجود دارد این است که فن‌آوری 5G باعث به وجود آمدن این پاندمی شده است. بر مبنای همین تئوری حملات متعددی به مهندسان توسعه‌دهنده این فن‌آوری شده است.

یافته‌های مرتبطی که جامعه باید بداند و درک کند کدامند؟

باورهای مبتنی بر توطئه پاسخی به نیازهای روانی برآورده نشده هستند. همه ما گاهی کمبود این نیازها را تجربه می‌کنیم بنابراین همه ما تا حدی "نظریه‌پردازتوطئه" هستیم.

تئوری‌های توطئه پیامدهای شگرفی دارند. این پیامد‌ها می‌تواند شامل عدم تمایل به تزریق واکسن و دیگر انتخاب‌های پر‌مخاطره برای سلامتی، انکار گرم شدن کره زمین، خشونت، جرم و تعصب، باشد. این تئوری‌ها را نباید به عنوان تفریح بدون خطر در نظر گرفت.

پیغام مهمی که مردم باید در مورد تئوری توطئه در این شرایط بحرانی بدانند چیست؟

از آنجاییکه تئوری‌های توطئه می‌تواند پایمدهای بسیارزیان‌آوری به همراه داشته باشند مطالعه کردن در مورد آنها بسیار ضروری است. اگرچه افراد برای مقابله با شرایط بحرانی به سمت تئوری‌های توطئه کشیده می‌شوند اما نتیجه این است که أوضاع وخیم‌تر می‌شود.

آیا مقاله‌ای مناسب و آگاهی‌بخشی در رابطه با این موضوعات وجود دارد؟

Douglas, K.M., Uscinski, J., Sutton, R.M., Cichocka, A., Nefes, T., Ang, J., & Deravi, F. (2019). Understanding conspiracy theories. Advances in Political Psychology, 40 (S1), 3-35. https://doi.org/10.1111/pops.12568

Douglas, K.M., Sutton, R.M., & Cichocka, A. (2017). The psychology of conspiracy theories. Current Directions in Psychological Science, 26, 538-542. https://doi.org/10.1177%2F0963721417718261

لینک خبر:
https://www.psychologicalscience.org/news/backgrounders/covid-19-conspiracy-theories.html